خراسان جنوبی – جنگل‌های باارزش بنه در شهرستان‌های نهبندان و زیرکوه خراسان جنوبی، به دلیل کاهش شدید بارندگی و خشکسالی‌های متوالی، با بحرانی جدی روبرو هستند. این شرایط نامساعد، آینده این گنجینه‌های طبیعی و تنوع زیستی منطقه را با تهدیدهای فزاینده‌ای مواجه ساخته است.
علیرضا نصرآبادی، مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان جنوبی، با اشاره به وضعیت نامساعد کنونی، توضیح داد که امسال به دلیل کمبود بارش‌ها، میزان تجدید حیات طبیعی درختان بنه به شدت کاهش یافته و تولید میوه در مقایسه با سال‌های گذشته بسیار اندک بوده است. این جنگل‌ها که عمدتاً در مناطق کوهستانی این دو شهرستان پراکنده‌اند، نقشی حیاتی در حفظ منابع طبیعی و تنوع زیستی منطقه ایفا می‌کنند.
تدابیر حفاظتی و پراکندگی جنگل‌ها
به گفته نصرآبادی، تمامی جنگل‌های بنه در شهرستان‌های نهبندان و زیرکوه تحت حفاظت قرار دارند و برخی از رویشگاه‌های کلیدی از جمله بهاران، کوه استند در نهبندان و شاسکوه در زیرکوه به عنوان ذخیره‌گاه‌های جنگلی، تحت عملیات قرق قرار گرفته‌اند. این اقدامات با هدف جلوگیری از تخریب بیشتر و کمک به بازسازی طبیعی این مناطق انجام می‌شود.
آمارهای موجود نشان می‌دهد که مساحت جنگل‌های تنک بنه در شهرستان نهبندان حدود ۲۳۰ هزار هکتار است که تقریباً یک‌سوم جنگل‌های استان را شامل می‌شود و به طور میانگین، یک اصله درخت بنه در هر هکتار وجود دارد. در شهرستان زیرکوه نیز، جنگل‌های بنه حدود ۶۰ هزار هکتار وسعت دارند و تراکم درختان در هر هکتار بین ۷ تا ۸ پایه است. این تفاوت در تراکم، نشان‌دهنده نیاز به رویکردهای مدیریتی متفاوت در هر منطقه است.
تهدیدهای چندگانه و تلاش‌های احیایی
مدیرکل منابع طبیعی، عوامل متعددی را به عنوان تهدیدهای اصلی برای این جنگل‌ها برشمرد: خشکسالی‌های متوالی، آفاتی مانند تشی و کرم برگ‌خوار، فعالیت‌های معدنی، و چرای بی‌رویه دام، به ویژه دام‌های سنگین. این عوامل در کنار یکدیگر، فشار مضاعفی بر این اکوسیستم‌های شکننده وارد می‌کنند.
با این وجود، نصرآبادی از اجرای برنامه‌های سالیانه برای احیا، توسعه، حفاظت و قرق جنگل‌ها، و همچنین مبارزه با آفات و بیماری‌ها خبر داد. وی بر نقش مهم جنگل‌های بنه در حفظ تنوع زیستی تاکید کرد و افزود که این جنگل‌ها زیستگاه گونه‌هایی چون میش، قوچ، کل، بز و پرندگان مختلف هستند.
همکاری‌های گسترده‌ای نیز با بسیج، هلال احمر، سازمان‌های مردم‌نهاد و همیاران طبیعت برای فعالیت‌هایی نظیر بذرپاشی، حفاظت و قرق هر ساله انجام می‌شود. از دیگر اقدامات صورت‌گرفته می‌توان به هرس شاخه‌های خشک، تحویل تجهیزات اطفای حریق، گشت‌زنی در تعطیلات، شناسایی مناطق حساس و آموزش ساکنین برای مقابله با آتش‌سوزی اشاره کرد. همچنین، کلاس‌های ترویجی در روستاهای مجاور جنگل‌ها برای ترویج استفاده پایدار از منابع طبیعی برگزار می‌شود.
نصرآبادی از ثبت عرصه‌هایی چون کوه استند و بهاران به عنوان میراث طبیعی خبر داد و گفت که با نصب تابلوهای راهنما، بستر گردشگری علمی و پایدار در این مناطق فراهم شده است. استفاده از فناوری‌های نوین مانند پهپاد و تصاویر ماهواره‌ای نیز از جمله روش‌های نوین در مدیریت این جنگل‌ها است.
چالش‌ها و راهکارهای آینده
مدیرکل منابع طبیعی، مهم‌ترین چالش‌ها را کمبود منابع مالی، شرایط اقلیمی سخت، استقرار رویشگاه‌ها در مناطق صعب‌العبور، چرای دام، تخریب جنگل‌ها برای سوخت، تغییر کاربری اراضی و بی‌توجهی به ملاحظات زیست‌محیطی در پروژه‌های عمرانی دانست. این چالش‌ها، پیچیدگی‌های مدیریت و حفاظت از این منابع طبیعی را افزایش می‌دهند.
نصرآبادی با اشاره به پایش اثرات خشکسالی در سه سایت جنگلی با همکاری مرکز تحقیقات کشاورزی، بر نقش حیاتی رسانه‌ها، آموزش در مدارس و برگزاری پویش‌های مردمی برای افزایش آگاهی عمومی نسبت به اهمیت جنگل‌های بنه تأکید کرد. افزایش آگاهی عمومی و مشارکت مردمی، کلیدی برای حفاظت پایدار از این اکوسیستم‌ها است.
بنه: گنجینه‌ای دارویی و اقتصادی برای جوامع محلی
درخت بنه نه تنها از نظر زیست‌محیطی مهم است، بلکه دارای ارزش اقتصادی و دارویی قابل توجهی برای جوامع محلی نیز هست. نصرآبادی افزود که جوامع محلی از بخش‌های مختلف درخت بنه همچون میوه، برگ، دانه و صمغ آن برای تهیه غذا، ضماد، روغن و ضدعفونی زخم بهره می‌برند. این استفاده‌های سنتی، اهمیت حفظ این گونه درختی را دوچندان می‌کند، زیرا ارتباط تنگاتنگی با معیشت و فرهنگ بومیان دارد.
با توجه به تغییرات اقلیمی و افزایش خشکسالی‌ها، حفظ و احیای جنگل‌های بنه در خراسان جنوبی به یک ضرورت فوری تبدیل شده است. این تلاش‌ها نه تنها برای پایداری محیط زیست منطقه حیاتی است، بلکه بر زندگی و معیشت جوامع محلی نیز تأثیر مستقیمی دارد.
