سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی اعلام کرد که در راستای تقویت کشاورزی، حفظ منابع آب و ماندگاری جمعیت روستایی، ۱۳۴۱ کیلومتر از قنات‌های این استان احیا و مرمت شده‌اند. این اقدام، همچون بازگرداندن رگ‌های حیات به دل کویر، نقش حیاتی در پایداری مناطق خشک و نیمه‌خشک ایفا می‌کند.
اهمیت حیاتی قنوات در خراسان جنوبی
حسین اکبری، سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، در گفت‌وگویی توضیح داد که در حال حاضر ۷۵۰۰ رشته قنات با طولی حدود ۴۰۰۰ کیلومتر در استان وجود دارد. این قنوات نقشی حیاتی در تأمین آب مورد نیاز بخش کشاورزی، به‌ویژه در مناطق روستایی و کوهپایه‌ای، ایفا می‌کنند. تاکنون، ۱۳۴۱ کیلومتر از این قنوات با استفاده از منابع دولتی، اعتبارات مشارکتی و همراهی نهادهای حمایتی احیا و مرمت شده‌اند که این امر به افزایش بهره‌وری منابع آب و رونق کشاورزی محلی کمک شایانی کرده است.
برنامه‌های اولویت‌دار و مشارکت گسترده
اکبری با بیان اینکه مرمت و بازسازی قنوات یکی از برنامه‌های اولویت‌دار در حوزه آب و خاک است، گفت: “عملیات احیا با مشارکت کشاورزان و همکاری دستگاه‌هایی مانند منابع طبیعی، شرکت آب منطقه‌ای و نهادهای حمایتی همچون بنیاد برکت، بنیاد علوی و سازمان بسیج سازندگی در حال انجام است.”
وی افزود که مطابق ماده ۱۱ آیین‌نامه اجرایی فصل دوم قانون توزیع عادلانه آب، چنانچه بهره‌برداران حداکثر تا پنج سال پس از خشک شدن قنات به مدیریت جهاد کشاورزی شهرستان مراجعه کنند، امکان بهره‌مندی از حمایت‌های قانونی و برنامه‌های احیایی برای آن‌ها فراهم خواهد بود. این ماده قانونی، مشوقی برای کشاورزان است تا برای احیای قنوات خود اقدام کنند.
قنوات: پایه‌ای برای پایداری جمعیت روستایی
سرپرست جهاد کشاورزی خراسان جنوبی با اشاره به نقش مؤثر قنوات در پایداری جمعیت روستایی، تصریح کرد: “احیای قنوات علاوه بر افزایش تولیدات کشاورزی، موجب تثبیت جمعیت، جلوگیری از مهاجرت، ایجاد اشتغال و بهبود سطح معیشت مردم در مناطق روستایی می‌شود.” این ابعاد اجتماعی و اقتصادی قنوات، اهمیت آن‌ها را فراتر از صرفاً یک منبع آبی نشان می‌دهد.
اکبری با تأکید بر اهمیت مدیریت منابع آبی، عنوان کرد: “در کنار مرمت سازه‌ای قنوات، اجرای طرح‌های مکمل نظیر آبخیزداری، آبخوان‌داری و تغذیه مصنوعی با هدف افزایش آبدهی قنوات در دستور کار قرار دارد.” این اقدامات با همکاری مشترک شرکت آب منطقه‌ای و اداره‌کل منابع طبیعی پیگیری می‌شود تا کارایی قنوات در شرایط کم‌آبی به حداکثر برسد.
حمایت از بهره‌برداران و به‌کارگیری فناوری‌های نوین
اکبری خاطرنشان کرد: “برای حمایت از بهره‌برداران مناطق قناتی، اعتبارات بلاعوض، تسهیلات کم‌بهره و دوره‌های آموزشی در زمینه آبیاری نوین و بهینه‌سازی مصرف آب در دست اجراست.” این برنامه‌ها به طور هدفمند برای افزایش تاب‌آوری کشاورزی استان در شرایط کم‌آبی طراحی شده‌اند.
وی درباره وضعیت فعلی قنوات اظهار کرد که آمار دقیق مربوط به تعداد قنوات خشک‌شده در سال‌های اخیر توسط شرکت آب منطقه‌ای ثبت و بررسی می‌شود. اما آنچه مسلم است، خشکسالی‌های پیاپی فشار زیادی بر منابع سنتی تأمین آب از جمله قنوات وارد کرده است.
اکبری ادامه داد: “در حوزه استفاده از فناوری‌های نوین، اقداماتی نظیر تصویربرداری پهپادی، استفاده از فناوری‌های ژئوفیزیکی مانند GPR، حفاری مکانیزه، استفاده از مصالح نوین در مرمت و همچنین سامانه‌های پایش و کنترل هوشمند، به‌کار گرفته شده تا دقت، سرعت و کیفیت عملیات احیا افزایش یابد.”
وی افزود: “بهره‌برداران پس از احیای قنوات، موظف به نگهداری و بهره‌برداری صحیح از آن هستند. البته کارشناسان جهاد کشاورزی و شرکت‌های مشاور نیز نظارت مستمر پس از پایان عملیات را انجام می‌دهند تا کارایی این منابع آبی حفظ شود.”
سرپرست سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی تأکید کرد: “با وجود چالش‌هایی همچون کمبود اعتبار، تغییرات اقلیمی، کمبود پیمانکار متخصص، و نبود بیمه برای مقنیان، روند احیای قنوات در استان با برنامه‌ریزی دقیق و جلب مشارکت نهادها و مردم با قدرت ادامه دارد.”
با توجه به چالش‌ها و دستاوردهای احیای قنوات در خراسان جنوبی، به نظر شما چه راهکارهای نوآورانه‌ای می‌تواند در شرایط تغییرات اقلیمی، به پایداری بیشتر این منابع آبی کمک کند؟
