در حالی که جامعه ایران خود را برای گرامیداشت «روز دختر» آماده می‌کند، نگاهی عمیق‌تر به وضعیت دختران این سرزمین، فراتر از تبریکات معمول و شاخه‌های گل، آمارهای قابل تاملی را آشکار می‌سازد. دختران ایرانی با وجود پیشرفت‌های چشمگیر در عرصه‌های تحصیلی، ورود به دانشگاه و کسب دانش‌های نوین از جمله هوش مصنوعی، با چالش‌های مهمی همچون بیکاری پس از فارغ‌التحصیلی دست و پنجه نرم می‌کنند. این در حالی است که سیاست‌های کلان جمعیتی کشور، موضوع ازدواج را به عنوان یک اولویت مطرح می‌سازد؛ مسئله‌ای که با افزایش سن ازدواج و پدیده تجرد، با اما و اگرهای جدی روبرو شده است.
شهلا کاظمی‌پور، جمعیت‌شناس، با استناد به آمارهای سال ۱۴۰۳، جمعیت زنان کشور را حدود ۴۳ میلیون نفر از کل ۸۷ میلیون نفر جمعیت ایران اعلام کرد. از این تعداد، برآورد می‌شود که حدود ۲۱ میلیون نفر زیر ۳۵ سال سن داشته باشند که ۱۵ میلیون نفر از این جمعیت را دختران تشکیل می‌دهند.
این جمعیت‌شناس با تفکیک سنی این ۱۵ میلیون دختر، اظهار داشت: ۷.۵ میلیون نفر کودک زیر ۱۲ سال، حدود ۳.۵ میلیون نفر نوجوان بین ۱۲ تا ۱۷ سال، ۲.۴ میلیون نفر جوان در بازه سنی ۱۸ تا ۲۴ سال و ۱.۷ میلیون نفر نیز در دوره پایانی جوانی (۲۵ تا ۳۴ سال) قرار دارند. قابل توجه است که از میان جمعیت چهار میلیون نفری دختران بالای ۱۸ سال، ۲.۲ میلیون نفر دانشجو هستند.
بر اساس گفته‌های کاظمی‌پور، از این تعداد دانشجوی دختر، حدود ۱.۵ میلیون نفر در مقطع کارشناسی، ۸۰۰ هزار نفر در مقطع کارشناسی ارشد و ۱۱۲ هزار نفر در مقطع دکترا مشغول به تحصیل هستند. این آمارها نشان‌دهنده حضور فعال و چشمگیر دختران ایرانی در سطوح مختلف آموزش عالی است.
با این حال، این جامعه‌شناس با ابراز نگرانی از وضعیت اشتغال زنان تحصیل‌کرده، تصریح کرد: متاسفانه نیمی از زنان تحصیل‌کرده در کشور شاغل نیستند. وی با تاکید بر لزوم ارتقای کیفی شاخص‌های تحصیلی در ایران، افزود: در کشورهای توسعه‌یافته، تحصیل با هدف بهره‌برداری از دانش آموخته شده صورت می‌گیرد، در حالی که در ایران، نرخ بیکاری در میان جوانان تحصیل‌کرده، به ویژه زنان، بسیار بالاست. این امر نه تنها به ضرر خود افراد است، بلکه سرمایه‌گذاری‌های مالی و فرهنگی انجام شده برای آنها را نیز بی‌ثمر می‌سازد و در نهایت به زیان جامعه تمام می‌شود.
کاظمی‌پور در ادامه به وضعیت تاهل و تجرد در میان دختران ۱۵ تا ۳۴ ساله اشاره کرد و گفت: از این جمعیت، در مجموع ۶ میلیون نفر متاهل هستند و میانگین سن ازدواج در حال حاضر ۲۵.۵ سال است که نسبت به دهه‌های گذشته حدود دو سال افزایش یافته است.
وی همچنین با اشاره به کاهش قابل توجه نرخ کودک‌همسری در سال‌های اخیر، دلیل این امر را افزایش آگاهی خانواده‌ها نسبت به اهمیت تحصیل و مشکلات ناشی از ازدواج در سنین پایین دانست.
یکی از نکات قابل توجه در صحبت‌های این جمعیت‌شناس، کاهش سن «تجرد قطعی» در میان دختران ایرانی است. به گفته وی، تجرد قطعی که به سنی اطلاق می‌شود که پس از آن احتمال ازدواج به حداقل می‌رسد، برای زنان از ۴۵ سال به ۴۰ و حتی ۳۸ سالگی رسیده است. این در حالی است که این شاخص برای مردان همچنان حدود ۵۰ سال است. کاظمی‌پور بالاترین نرخ تجرد قطعی دختران را مربوط به استان تهران و پایین‌ترین نرخ را مربوط به استان‌های محروم عنوان کرد.
او در تحلیل دلایل افزایش تجرد در میان دختران دهه شصت، به افزایش موالید در این دهه و در نتیجه محدودیت در تعداد مردان هم‌سن برای ازدواج اشاره کرد. به طور معمول، مردان متولد دهه ۶۰ با زنان جوان‌تر از خود ازدواج می‌کنند و این موضوع باعث می‌شود که با افزایش سن زنان دهه شصت، دایره انتخاب همسر برای آنها محدودتر شود. علاوه بر این، تمایل بیشتر زنان به تحصیلات عالیه و یافتن شغل مناسب نیز از عوامل تاخیر در ازدواج آنان به شمار می‌رود.
کاظمی‌پور در پیش‌بینی وضعیت نرخ تجرد قطعی در ۱۰ سال آینده، معتقد است که روند افزایشی آن متوقف خواهد شد. زیرا افرادی که اکنون در سن تجرد قطعی قرار دارند، وارد دهه‌های ۵۰ و ۶۰ زندگی خود می‌شوند و متولدین دهه ۷۰ که در آن زمان به سن ۴۰ سالگی می‌رسند، به دلیل بیشتر بودن نسبی تعداد مردان دهه ۶۰، با محدودیت شدید در انتخاب همسر مواجه نخواهند بود.
این جمعیت‌شناس در بخش دیگری از صحبت‌های خود به اهمیت هوش مصنوعی و توسعه دانش ارتباطی اشاره کرد و تاکید داشت که دختران ایرانی در این زمینه‌ها از پسران پیشروتر هستند، اما در عین حال، میزان خطرپذیری آنها نیز بالاست که نیازمند مدیریت صحیح از سوی جامعه و خانواده‌ها است.
کاظمی‌پور در پاسخ به تاثیر شبکه‌های مجازی بر هویت‌یابی و الگوهای رفتاری دختران، بر لزوم مدیریت صحیح این فضاها تاکید کرد. وی با انتقاد از رویکرد صرفا فیلتر کردن، آن را پاک کردن صورت مسئله دانست و خواستار مدیریت هوشمندانه و هدایت دسترسی به سوی محتواهای مفید و اثرگذار شد.
به این ترتیب، در آستانه روز دختر، ضروری است تا ضمن گرامیداشت این روز، به چالش‌ها و فرصت‌های پیش روی دختران ایرانی توجهی جدی مبذول شود. پرداختن به دغدغه‌های اشتغال، تسهیل ازدواج آگاهانه و به هنگام، و مدیریت هوشمندانه فضاهای مجازی، از جمله اقداماتی است که می‌تواند به ارتقای جایگاه و شکوفایی هر چه بیشتر دختران این سرزمین کمک کند.
